Tükenmişlik sendromu sağlık çalışanları arasında 21.yüzyılın büyük bir problemi olarak ortaya çıkmıştır.Burnout terimi ilk defa 1974 yılında klinik psikolog Herbert Freudenberger tarafından ”yardım eden meslekler”deki ciddi stres ve yüksek ideallerin sonuçlarını tarif etmek amacıyla kullanılmıştır.

Freudenberger, tükenmişlik sendromunu halsizlik, aşırı yorgunluk hayal kırıklığı, kötümserlik ve yetersizlik duyusu içeren bir dizi semptom ile karakterize olan, iş yerindeki çalışma, dayanıklılık, gayret üzerine aşırı talep yüzünden tükenme olarak tarif etmiştir.

Tükenmişlik sendromu sağlık çalışanları arasında yeni bir kavram değildir.Sağlık endüstrisi sağlık çalışanlarına sayısız baskı uygular:

Klinik çalışma zorlukları, İş baskısı, Zaman kısıtlamaları,  Üretim baskısı, Rekabet talebi, Profesyonel yaşam üzerindeki kontrol yokluğu, Aşırı çalışma süreci ve randevulardaki kontrol yokluğu, Liderlik ile ilişki ve rollerdeki çatışma, Psikolojik stres damgası ve yardım isteme konusunda doktorların cesaretini kırma, Yeni teknoloji ve tekniklerle tanışmadaki hız

Elektronik sağlık kayıtlarındaki talepler

Elektronik sağlık kayıtları, gittikçe artan klinik belgeleme yükü ve hasta ve yakınları ile kişisel iletişim ve bağ kurmak için gereken zamanda azalmaya neden olmaktadır. Doktorlar belgeleme ve yazı işleri ile daha çok, hasta ile diyalog için daha az vakit geçirmektedirler. Yaklaşık iş zamanının %12 si hasta ile direkt ilişkiye ve uzmanlık eğitiminin %66 sı order düzenleme, diğer meslektaşlarla görüşmeler, izlem notlarını okuma ve yazma gibi dolaylı hasta bakımına harcanmaktadır. 

Elektronik sağlık kayıtlarındaki talepler

Elektronik sağlık kayıtları, gittikçe artan klinik belgeleme yükü ve hasta ve yakınları ile kişisel iletişim ve bağ kurmak için gereken zamanda azalmaya neden olmaktadır. Doktorlar belgeleme ve yazı işleri ile daha çok, hasta ile diyalog için daha az vakit geçirmektedirler. Yaklaşık iş zamanının %12 si hasta ile direkt ilişkiye ve uzmanlık eğitiminin %66 sı order düzenleme, diğer meslektaşlarla görüşmeler, izlem notlarını okuma ve yazma gibi dolaylı hasta bakımına harcanmaktadır. Doktorlar belgeleme ve yazı işleri ile daha çok, hasta ile diyalog için daha az vakit geçirmektedirler. 

Yaklaşık iş zamanının %12 si hasta ile direkt ilişkiye ve uzmanlık eğitiminin %66 sı order düzenleme, diğer meslektaşlarla görüşmeler, izlem notlarını okuma ve yazma gibi dolaylı hasta bakımına harcanmaktadır. Doktorlar arasında tükenmişlik sendromu ve depresyon artarken,intihar oranı göreceli olarak aynı kalmıştır.

The Physician Foundation 2021 ulusal anket sonuçlarını yayınlamış ve doktorların %55 den fazlasında intihar düşüncesi, intihar girişimi ya da intihardan ölüm tespit etmişlerdir.

Araştırmacılar, tükenmişlik sendromunun ötesinde doktorların %39 nun depresyonda olduğunu, genel nüfusun iki katı oranı olan yaklaşık 400 doktorun her yıl intihar sebebiyle öldüğünü söylemektedirler. Amerika’ da tıp fakültesinde her sınıfta ortalama 126 öğrenci olduğu düşünülürse ,bu rakam her yıl 4 yıllık tıp fakültesinin tamamına eşittir.

Kadın doktorlar arasında intihar oranı genel populasyondan yaklaşık %130 daha yüksekken, erkek doktorların oranı %40 daha yüksektir. Hemşireler arasında da yüksek orandaki travma sonrası stres sendromu kadar yüksek oranda tükenmişlik sendromu ve depresyon bildirilmişdir. 

Doktorlar genel nüfusdan belirgin bir şekilde daha yüksek oranda intihar girişimini ölüm ile sonuçlandırmaktadırlar. Tıp Fakültesinde iken intihar riski ve düşüncesi artarken, uzmanlık eğitimi sırasında dramatik olarak çok hız kazanmaktadır. 

Tıp alanında kariyer yapan, başkalarına yardım etme arzusu çok kuvvetli olan birçok kişi uzun yıllar tıp fakültesinde harcanan çaba, masraf, zaman, çalışmanın gecikmiş mükafatı olarak başarılı, tatmin edici bir kariyer umarlar. 

Akıllı, motive, fedakar doktorlar için arzu edilmiş ya da umut edilmiş getiriler arasında üretkenlik kaybı, zorlu bir kariyerden zevk almama, hasta bakımından ilgiyi kesme, hasta güvenliğini riske atma ve sonuçta depresyon ve hatta intihar yoktur. 

Tükenmişlik sendromunun belirtileri nelerdir?

Sosyal psikolog Christina Maslach’a göre, tükenmişlik sendromunun 3 boyutu vardır:

Duygusal tükenmişlik, Yabancılaşma,kötümserlik,benlik yitimi, Düşük kişisel beceri, başarı, verim, düşük performans 

Tükenme: Etkilenmiş bireyler yorgun, bitkin, düşük enerjili ve duygusal olarak tükenmiş hisseder, bu durum ile başa çıkamazlar.

İş ile ilgili aktivitelerden yabancılaşma: Tükenmişlik sendromu olan kişiler mesleklerini gittikçe artan oranda stres dolu ve hayal kırıklığı olarak görürler. İşyeri şartları ve meslektaşları hakkında kötümser olmaya ve aynı zamanda kendilerinden duygusal olarak uzaklaşmaya ve meslekleri hakkında hissizlik duymaya başlarlar.

Azalan performans: Tükenmişlik sendromu olan kişiler yapmaları gereken görevler hakkında çok olumsuzdur, konsantrasyon güçlüğü çekerler, ilgisizdirler ve yaratıcılıkları yok olmuştur.

Tükenmişlik Sendromu ile Nasıl Başa Çıkabiliriz ?

Hekimin ruhsal ve bedensel iyilik kavramı çok boyutludur. Tükenmişlik sendromu ile başa çıkmada ingilizce Recognize-Reverse ve Resilience şeklinde üç R ile yaklaşım gerekir :

1-Belirtileri farketmek,

2-Bu hasarı terse çevirmek için destek arama ve stres ile başa çıkmayı öğrenmek ,

3-Resilience- Hızlı bir şekilde eski haline dönme ve strese dayanıklılığı geliştirmek

Bazı hastanelerde Kurumsal Holistik Wellness programları, beklenmeyen hasta ölümleri gibi ciddi stres zamanlarında hekimlerini ve sağlık çalışanlarını desteklemek amacıyla kırmızı kod ya da mavi kod benzeri ”LAVANTA KOD ” terimini kullanmaya başlamışlar ve hekimlerin bu kod ile destek almaları sağlanmıştır. Hekimlerin bedensel ve ruhsal sağlığını artırmak için en iyi yaklaşım self-care denen öz bakımın mesleki zorunluluk olarak algılanması, fedakarlık talebi ile öz bakım arasında bir denge kurulmasıdır.

Kognitif davranış terapisi 

Egzersiz,masaj, yoga,meditasyon, doğada vakit geçirmek, Sağlıklı yeme ve içme, Bilinçli farkındalık (Mindfullness ) eğitimi, Sağlık Sisteminde stratejiler geliştirmek ve hekimlerin damga vurulmadan ruhsal sağlığı için yardım isteme ve tedavilerini kolaylaştırmak, Hekimlerin mesleki gelişimlerini artırmak, 

Stres ile ilgili tarama testleri

Yaratıcı ve dengeli bir yaşam. Şarkı söyle, dans et, resim yap, yazı-hikaye yaz, heykel yap !, 

İşte bu noktada tükenmişlik sendromu ile başetmede güçlü bir yol göstericimiz var: Sanat ve Sağlık Sisteminde Sanatların kullanımı. Sanat sağlığı güçlendirir, vücut ile zihin arasında bir bağ kurar ve sağlık çalışanlarına yaratıcılık ve kendilerini ifade etme fırsatı tanır. Kendini ifade etme ile, deneyim ve duyguların eve ya da işyerine taşınması yerine sağlıklı bir şekilde bütünleşmesi sağlanır. Yaratıcılık kendi kararlarını verme ve duygularını farkına varma sürecinde katkı sağlar. Böylece onlara hayata tutunacak bir dal verilerek duygu, düşünce, korku ve umutlarını ifade etme fırsatı sağlanır.

Yaratım sayesinde, anın içinde bulunarak dikkatlerini acı,rahatsızlık duyusundan ziyade, doyum ve mutluluk sağlayan başka bir şeye odaklarlar. 

Sağlık alanında sanatların kullanımı çalışma alanını insancıllaştırır. Sanat hekimlere self kontrollarını geri verir ve teşhis ve iletişim yeteneklerini artırır. Sanat tıp fakültesi öğrencilerinin gözleme dayalı teşhis ve empati kabiliyetlerini artırır. Hastalarını daha iyi anlama ve onlarla daha insani bir düzlemde bağ kurmalarına yardım eder. Sanat, yaratıcılık ve tıp arasındaki bağın yeniden kurulmasını sağlar. Sanatın rahatlatıcı, onarıcı gücü stres içinde görev yapan hekim ve sağlık çalışanlarına bir rahatlama getirir.